Grabovac - Jerinin grad
Grad Grabovac, u narodu prozvan Jerinin grad, nalazi se na 15 km od Vrnjačke Vanje. Ostatak je rimskog utvrđenja iz 6. veka, a za vreme srpskih srednjevekovnih vladara obnovljen je i proširen.
Znatno je veći od daleko poznatijih zidina Koznika, Magliča i Soko grada.
Grad Grabovac, u narodu prozvan Jerinin grad, nalazi se na 3 km od Trstenika i na 15km od Vrnjačke Banje, na brdu koje se uzdiže neposredno iznad Zapadne Morave. Od puta se do ruševina tvrđave stiže pešačkom stazom dugom oko 500 m.
Grabovac je još uvek nedovoljno istražen arheološki lokalitet. Ostatak je rimskog utvrđenja iz 6. veka. Pretpostavlja se da ga je podigao vizantijski car Justinijan (vladao 527-565), a srpski srednjevekovni vladari su ga obnovili i proširili. Znatno je veći od daleko poznatijih zidina Koznika, Magliča i Soko grada.
Na visini od 300 metara i površini od jednog hektara - tri puta većoj od Koznika i dva puta od Magliča - utvrđenje čuva oko 350 metara zidina, od kojih su najveće široke dva a visoke osam metara. Najstariji čuvani plan osnove Grabovca nalazi se u zborniku Jovana Cvijića "Naselja srpskih zemalja" i u njemu se pominje dužina zidina od čak 1000 metara.
Malo je poznato da je, posle stradanja na Kosovu 1389, kada su Srbijom iz Ljubostinje vladali kneginja Milica i despotica Jelena (kasnije monahinja Jefimija), Grabovac postao praktično centar srpske srednjovekovne države. Tako je bilo sve do 1393. kada je Stefan Lazarević postao punoletan i majka Milica mu prepustila presto.
O Jerininom gradu nema detaljnih pisanih izvora. Prvi sačuvani podaci datiraju tek iz 19. veka. Ime graditelja nije ostalo sačuvano. Kao i sva ostala utvrđenja nepoznatog porekla, narod je i ovo pripisao despotici Jerini, supruzi Đurđa Brankovića (vladao 1427-1456), povezujući ga sa legendom o Prokletoj Jerini i njenom zidanju Smedereva. U Srbiji postoje i Jerinini gradovi kod Magliča, Dragoševca, Kovina, Bovana, Kninca, Koznika, Brangovića i u selu Belica.
Grabovac je podeljen u tri celine: dugi zid, donji grad i gornji grad.U istorijskim spisima spominju se još neki delovi grada, kao što su suvi rov, stepenište, podgrađe...
Prilikom nekoliko arheoloških iskopavanja sprovedenih u ovoj deceniji pronađeni su vredni komadi oružja, potkovice, srebrnjaci iz vremena Vuka Brankovića, keramički predmeti...
Grad od zaborava čuvaju vitezovi i gospe lokalnog Udruženja "Jerinin grad" koji od 2009. brine o ovom lokalitetu.
"Čist vazduh, divan pogled na krajolik, zelenilo, duh istorije… samo su neki od razloga da ovaj grad oživi i preživi. Ne može se graditi budućnost na ruševinama prošlosti. Ili, bolje rečeno: 'Ne može se sakriti grad, kad na gori stoji'" piše u publikaciji "Zaboravljena kapija Šumadije".
